‘Parti’ kavramı dilimizde önceleri ‘fırka’ kelimesi ile karşılığını bulmuştur, aslı Latince ‘pars’ kelimesidir. İngilizce party, Fransızca partie, Almanca da ise partei kavramlarının karşılığıdır ve ‘siyasi parti’ kavramı ile de eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.
Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya’ya göre; “Siyasi parti, belli bir siyasi program üzerinde birleşmiş kişilerin, bu programı, normal seçim yoluyla gerçekleştirme amacını güderek, kurmuş oldukları bir topluluktur.”
Siyasi partiler; Prof. Dr. Erdoğan Teziç’e göre “Ortak görüşleri paylaşan insanların siyasal iktidarı ele geçirmek amacıyla kurdukları örgüt”, Prof. Dr. Münci Kapani’ye göre, “Bir program etrafında toplanmış, siyasal iktidarı elde etmek ya da paylaşmak amacını güden, sürekli bir örgüte sahip kuruluşlar”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a göre ise “Halkın desteğini sağlamak suretiyle devlet mekanizmasının kontrolünü ele geçirmeye veya sürdürmeye çalışan, sürekli ve istikrarlı bir örgüte sahip siyasi topluluklardır”.
Siyasi partiler, her ülkede değişik şekil ve şartlarda bir arada bulunurlar. Sosyal, ekonomik, siyasal ve kültürel etkenlere bağlı olarak partilerin sayısı, büyüklüğü, önemi, aralarındaki ilişkiler ve iktidar stratejileri bir ülkeden ötekine değişir. Bu bakımdan her siyasal rejimde belli bir parti sisteminden söz edilir.
Siyasi partileri, “ekonomik yarar ve yaşamsal çıkarları sağlayan mücadele örgütleri” olarak değerlendiren Mustafa Kemal Atatürk, 02.02.1923 tarihinde, İzmir’de yaptığı konuşmasında şunları belirtmiştir:
“Sosyal gruplara sağlanan yarar çoğu kez, toplumun tüm katmanlarının yararını kapsayamaz. Bazı sınıfların yararları başka yönde bazı sınıfların yararları ise bir başka yöndedir. Bu sınıfların yararlarını sağlamak için onlara dayanan, onları temsil eden partiler kurulabilir. Ancak kurulacak her partinin karşısında, kendi haklarını temsil eden bir başka zümrenin partisi bulunacaktır. Ben, ulusun içinden şu ya da bu sınıfı almak, diğer bir sınıfın aleyhine çalışmak fikrinde değilim. Çünkü böyle bir düşüncede bulunmaya bizim ülkemizde gereksinim yoktur. Zira inceleyerek görüyoruz ki, çıkarları birbirine denk sınıflardan oluşan bir halktan başka bir muhatap bulamıyoruz.”
‘Parti’ kavramı dilimizde önceleri ‘fırka’ kelimesi ile karşılığını bulmuştur, aslı Latince ‘pars’ kelimesidir. İngilizce party, Fransızca partie, Almanca da ise partei kavramlarının karşılığıdır ve ‘siyasi parti’ kavramı ile de eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.
Türkiye’de siyasi parti
Siyasal yaşama katılma yönünde Türkiye’de atılan ilk dev adım Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasıdır. Türk Anayasa hukukun “egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” ifadesinin 1921 Anayasası ile getirilmiş olması ve bu ilke ile demokratik devlet öngörülmesi, çok partili hayat denemeleri atılan diğer adımlar olmuştur. Demokrasi için katılma zorunlu bir koşuldur. Yalnızca katılma değil, özgürlük de demokrasinin vazgeçilmez koşuludur. Bu nedenle katılma bir hak olarak vatandaşlara tanınmış olmalıdır. Bu açıdan bakılacak olursa siyasal katılım anlamında en büyük gelişme 1934 yılında kadınlara seçme seçilme hakkının tanınması ile olmuştur.
Siyasi partilerin Türk Hukuku’nda anayasa ile düzenleme konusu olması ilk defa 1961 Anayasası ile gerçekleşmiştir. 1961 Anayasası’nın 56. ve 57. maddeleri, doğrudan siyasi partilerle ilgili düzenlemeleri içermektedir. İlgili maddelerde siyasi partilerin kurulması, faaliyetleri ve uyacakları esaslar ile ilgili konular düzenlenmiş olmakla birlikte siyasi partilerin tanımına ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Anayasa ile düzenlenen siyasi partiler açısından önemli bir husus, bu kurumların anayasa koyucu tarafından demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olarak kabul edilmesidir.
Hukuk sistemimizde siyasi partilerin ayrıntılı bir biçimde düzenlendiği ilk kanun olan 648 sayılı Siyasi Partiler Kanunu, 1965 yılında kabul edilmiştir.
1982 Anayasası ise siyasi partileri “demokratik siyasî hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır” olarak tanımlamıştır. Siyasi partilerin kuruluş ve işleyişleri 1983 tarih ve 2820 sayılı Türk Siyasi Partiler Kanunu ile düzenlenmiştir. Siyasi Partiler, hem Anayasa ve Yasa güvencesi altına alınmış, hem de kimi sosyal, siyasal ve ekonomik fikirleri sürdürme görevlerini üstlenmiş tüzel kişi oldukları belirtilmiştir.
News
