14 Mayıs 2000’de yapılan Fazilet Partisi (FP) kongresinden yenik ayrılan ve başını Recep Tayyip Erdoğan ve Abdullah Gül’ün çektiği yenilikçi kanat partiden ayrıldılar.
14 Ağustos 2001’de Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)’ni kurdular. (Erbakan önderliğindeki gelenekçi kanat ise Fazilet Partisi’nin 22 Haziran 2001’de kapatılmasının ardından Saadet Partisi’ni kurmuştur.) Kurucular arasında; Abdüllatif Şener, İdris Naim Şahin, Binali Yıldırım, Bülent Arınç gibi isimler de yer almıştır.
AKP, 16 Ağustos 2001’de 51 milletvekilini saflarına katarak meclis grubunu kurdu. Erdoğan’ın genel başkan olduğu partide Bülent Arınç da meclis grubu başkanlığına getirilmiştir.
Erdoğan, kuruluş iddialarını “merkez sağdaki boşluğu doldurmak” diye açıklamıştır. Gerek politikayı ‘hizmet’ olarak tanımlamalarıyla, gerekse milli iradecilikleriyle, merkez sağın liberal-muhafazakâr geleneğini, iktidarlarını tahkim edene kadar devam ettirmişlerdir.
AKP’nin demokrasi söylemini dayandırdığı siyasal felsefe ‘muhafazakâr demokratlık’tır. Erdoğan, bunu şöyle formülleştirmiştir: “Geleneği dışlamayan bir modernlik, yerelliği kabul eden bir evrensellik, manayı reddetmeyen bir rasyonellik, köktenci olmayan bir değişim…”[1]
Parti, 3 Kasım 2002 seçimlerine kadar kendi görüşlerini milli görüşten ayıran farkları öne çıkararak kendini tanıtmış, yeni bir parti olduğu iddiasını herkese ilan etmiştir.[2]
Demokrasi, hukuk devleti, hoşgörü ve kültür farklılıklarına saygılı davranma temel ilkelerini dillendiren parti, milli iradeyi, aklı, bilimi, ahlâklı yol gösterici fikirleri kabul ettiklerini, farklı dini inançlara hürmet edeceklerini savunmuştur.
“Her şey Türkiye için” sloganı ile 2002 seçimlerine katılan parti, yüzde 34,28 oy oranı ve 363 milletvekilliğiyle ilk seçiminden tek başına iktidarla çıkmıştır. Meclisteki bu tabloda MHP, DYP’nin baraj altında kalması önemli etken olmuştur.
Seçimlerin ardından Abdullah Gül başkanlığında 58. Hükümet kuruldu. Aldığı siyaset yasağı nedeniyle kabine ve TBMM’de yer alamayan genel başkan Erdoğan’ın yasağı, CHP’nin de desteklediği bir anayasa değişikliği ile kaldırılmış, Erdoğan, 8 Mart 2003’te Siirt’te yenilenen seçimlerde milletvekili seçilerek meclise girmiştir. Bu gelişmenin ardından Gül başkanlığındaki 58. Hükümet 11 Mart 2003’teistifa etmiş, Erdoğan15 Mart 2003’te 59. Hükümeti kurmuştur.
AKP, 2004 yerel seçimlerinde, yüzde 41,67’lik oy oranıyla birinci olmuş ve bin 750 belediye kazanmıştır.
2007 genel seçimlerinde yüzde 46,58’lik bir oy ve 341 milletvekilliği elde eden parti, Tunceli hariç 80 ilden milletvekili çıkarmıştır.
2003-2007 arasında Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı görevlerinde bulunan Abdullah Gül, 28 Ağustos 2007’de 11. Cumhurbaşkanı seçilmiştir.
14 Mart 2008’de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya, “Adalet ve Kalkınma Partisi’nin laikliğe aykırı eylemlerin odağı durumuna geldiği” savıyla, Anayasa Mahkemesi’nde “Adalet ve Kalkınma Partisi’nin temelli kapatılma davasını açmıştır. Başsavcı, Cumhurbaşkanı Gül ile Başbakan Erdoğan’ın da aralarında olduğu 71 kişinin, siyasetten 5 yıl uzaklaştırılmasını istemiştir.
30 Temmuz 2008’de açıklanan kararla, 10 üyenin 6’sının kapatılması yönünde, 4’ünün hazine yardımının kesilmesi yönünde ve Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç’ın ret oylarıyla parti kapatılmamış, Hazine gelirinin yarısının kesilmesi kararlaştırılmıştır.
29 Mart 2009 yerel seçimlerinde oyu azalan AKP, yüzde 38,3’lük bir oran elde etmiş ve bin 442 belediye başkanlığı kazanmıştır.
2011 genel seçimlerinde yüzde 49,83 oy oranı ve 327 sandalye çıkaran parti üçüncü kez tek başına iktidar olmayı başarmıştır.
Temmuz 2012’de Tayyip Erdoğan Halkın Sesi Partisi (Has Parti) Genel Başkanı Numan Kurtulmuş’a partilerinin bütünleşmesini teklif etmiştir. İki partinin yetkili organlarınca alınan kararın ardından birleşme süreci başlamıştır. Has Parti 19 Eylül 2012’de gerçekleştirdiği olağanüstü kongrede kendisini feshederek AKP’ye katılmıştır.
2014 yerel seçimlerinde yüzde 43 oy alarak birinci parti olan AKP,794 belediye kazanmıştır.
11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün 28 Ağustos 2014’te görevinin bitmesinden dolayı 1 Temmuz 2014’te AKP Genel Başkanı Erdoğan aday gösterilmiştir. Erdoğan, 10 Ağustos’taki yüzde51,7 oy alarak cumhurbaşkanı seçilmiştir.
Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra 27 Ağustos 2014’te yapılan AKP 1. Olağanüstü Kongresi’nde Ahmet Davutoğlu genel başkan seçilmiştir. 6 Eylül 2014’te 62. Türkiye Hükümeti Davutoğlu başbakanlığında güvenoyu alarak göreve başlamıştır.
7 Haziran 2015 genel seçimlerinde yüzde 8,9 oy kaybeden parti, yüzde 40,8’e gerilemiş, 258 milletvekilliğiyle de Mecliste çoğunluğu kaybetmiştir. Yapılan koalisyon görüşmelerinden bir sonuç çıkmamıştır. Ahmet Davutoğlu 7 Haziran 2015 seçimleri sonrasında 45 gün içinde hükümetin kurulamamış olması ve Cumhurbaşkanının TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermesi üzerine ülkeyi 1 Kasım 2015’te yapılacak seçime kadar yönetmek üzere seçim hükümeti kurulmasına karar verilmiştir. Bu hükümete MHP ve CHP bakan vermeyeceklerini açıklamış, 26 Ağustos 2015’te Davutoğlu CHP, MHP ve HDP’den bazı milletvekillerine bakanlık teklifi götürmüştür. Bu tekliflerden HDP iki bakanlığı kabul etmiştir. MHP’den de Tuğrul Türkeş kabul etmiş, bunun üzerine MHP tarafından Disiplin Kuruluna sevk edilmiştir.
Davutoğlu 29 Ağustos’ta kurulan seçim hükümeti başbakanı olmuştur.
12 Eylül 2015’te AKP 5. Olağan Kongresi’nde Davutoğlu ikinci kez genel başkan seçilmiştir. 1 Kasım 2015 genel seçimlerinde yüzde 49,5 ile tarihindeki en büyük oy oranına sahip olarak 317 milletvekilliyle TBMM’de tek başına iktidar olabilecek çoğunluğa ulaşmıştır.
Kamuoyunda ilk olarak, Ocak 2015’te Başbakan Davutoğlu tarafından açıklanan ancak hayata geçirilemeyen ‘şeffaflık paketi’ ve 17 Aralık yolsuzluk soruşturmasında adı geçen 4 bakanın yüce divana gönderilmesi hususlarında Davutoğlu-Erdoğan arasında gerginlik çıktığı iddia edilmiştir. 29 Nisan 2016 tarihinde yapılan AKP MKYK’sinde alınan kararla, genel başkanın “il ve il başkanı atama yetkisi” MKYK’ye verilmiştir.
1 Mayıs 2016’da ‘Pelikan Dosyası’ adı altında yayınlanan anonim bir blogda Davutoğlu’nun Erdoğan’a ihanet ettiği ve istifa etmesi gerektiği savunulmuştur. 4 Mayıs 2016 günü, Erdoğan ve Davutoğlu arasında ikili bir toplantı yapılmış, bu toplantıda Davutoğlu’nun doğrudan istifa etmesi yerine AKP’yi kongreye götürmesi ve yeniden genel başkan adayı olmaması kararlaştırılmıştır.
22 Mayıs 2016’da gerçekleşen kongrede Binali Yıldırım, partinin Erdoğan ve Davutoğlu’ndan sonra üçüncü genel başkanı seçilmiştir. 24 Mayıs 2016’da 65. Hükümeti kurmuştur.
Nisan 2017’de yapılan ve sonuçları tartışmalı Anayasa Değişikliği Referandumu (yüzde 51,4 evet) ile Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, 21 Mayıs 2017’de yapılan AKP 3. Olağanüstü Kongresi’nde genel başkanlığa seçilmiştir.
24 Haziran 2018 erken genel seçimlerinde Erdoğan’ı cumhurbaşkanı adayı gösteren parti, ‘Cumhur İttifakı’ çatısı altında MHP ve BBP’yle birlikte genel seçimlere katılmıştır. İttifak ülke genelinde toplam yüzde 53,6 oy 344 milletvekilliği elde ederken, AKP yüzde 42,56 oy ve 295 milletvekilliği kazanmıştır. AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan da Cumhurbaşkanlığı seçimlerini yüzde 52,5 ile kazanmıştır.
31 Mart 2019 Yerel Seçimlerine MHP ile ittifak halinde giren parti, yüzde 44,3’lük orana rağmen seçimlerde istediği sonucu elde edememiştir. Önceki seçimde aldığı oy oranını koruyan parti İstanbul, Ankara, Antalya başta olmak üzere bazı belediyeleri CHP’ye kaybetmiş, bazı belediyeleri ise ittifak ortağı MHP’ye kaptırmıştır. Parti içinde tartışmalar başlamıştır. AKP yerel seçimlerde 15 büyükşehir, 24 il, 535 ilçe ve 202 beldede belediye başkanlığını elde etmiştir.
14 Ağustos 2022 itibariyle 21. kuruluş yılını geride bırakan AKP, 20 yıldır da iktidarda bulunmaktadır.
[1] Cereyanlar-Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, Tanıl Bora, İletişim Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2017, s. 478.
[2] Kısa Türkiye Tarihi 1800-2012, Kemal Karpat, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012, s. 243.
News
